door Een boek dat door de lemniscaat op het omslag wel was gesignaleerd. Het wiskundige teken dat op oneindigheid duidt, maar welke oneindigheid? De liefde voor, de zorg voor, het doorgaand leven met een gegeven? Door de plaats op de longlist Libris Literatuur Prijs werd ‘Dagen als vreemde symptomen’ gereserveerd in de bibliotheek.
‘Wanneer ze dit terugleest, denkt ze: taal is niet meer en niet minder dan een verzameling symbolen. Maar soms ontsnappen woorden als beelden aan het papier.‘
Fragmentarisch is een woord dat boven komt drijven als je de eerste bladzijden leest. Je herkent iets van notities maken in tijden van weinig tijd hebben. De volledige aandacht nodig hebben voor een ander, noodzakelijke punten zakelijk willen of moeten onthouden en een verzameling gedachten als referentiekader voor de situatie waarin je je bevindt.
Een dochter wordt geboren. Er zal vanaf dat moment niet belangrijkers zal zijn. Recht en beschikken komen in de notities voor die zowel niets als alles met houden van te maken hebben. De nieuwe dimensie waartoe het kindje is en wordt door meervoudige beperking bepalend voor dagritme met onderzoek op verschillende (nodige?) fronten, zorg en vooral realiteit waarbij verwachting wordt ingedamd.
De zin ‘Dat ze zich zo onbeduidend voelt terwijl ze nooit harder nodig is geweest.’ geeft de machteloosheid en de leegheid tegenover de onafhankelijkheid en het bestaan van door jouzelf in enkele woorden weer. Voor alles moet je in feite een certificaat bemachtigen maar voor ouder worden en hoe om te gaan met staan ‘Nergens instructies over hoe je het beste een onpeilbare leegte kunt vullen.’
Vader is er wel, gaat naar zijn werk terwijl moeder slechts een enkele ‘vluchtpoging’ kan ondernemen. Hij houdt wel van haar maar ‘nooit méér en nooit minder’ dan dat wat nu is. Ze krijgt het verwijt dat ze ‘niets’ of niets interessants deelt. De zorg en gesprekken komen vooral op moeder neer. Hij kan wel het huis uitstampen, is er minder aanleg voor het ouder zijn?
Na verloop van tijd moet er een besluit worden genomen over wonen en dagopvang. De ingewikkelde zorg die onhoudbaar wordt genoemd door professionals is de simpele dagelijkse realiteit voor de zorgende gewoon thuis. Het op je gemoed inspelen als in toch het beste willen voor degene die je liefhebt? Beslissingen moet je nemen of ze nu op een moment goed of fout zijn.
‘Ze denkt aan hoe weinig ze al die mensen en al die verhalen mist. Aan hoe makkelijk het is om de meeste zaken los te laten als je voor een ander zorgt.’
Het verhuizen en het indiceren brengt geen of juist een verandering in sociaal deelnemen en isolement met zich mee. Voor deze lezer viel de zin op: ‘Maar het is de peilloze leegte die ze niet kon achterlaten, die gewoon is meeverhuisd.‘ De notities worden korter en minder, er komt stilte, een loos gevoel dat alleen door schemer kan vervagen. Een relatie die is, was en nog is? voelt als zijspoor. De verteller las: ‘dat tragedie ontstaat wanneer gesloten systemen proberen te communiceren.’ Ook in overzicht hebben en houden vervagen de grenzen, de weerbaarheid brokkelt af, de zin van en zin in wordt basaler.
In een volgend deel van het boek worden in vergelijking tot het eerste deel in grotere stukken proza gedachten en ervaringen gedeeld. Er komt een moment dat de rolstoel dagelijks en opnieuw een plek inneemt in een ritme maar anders dan in vergelijking tot vroeger, maar wat is tijd en wat is vroeger? Wat, waar, nu? Filosofische gedachten vliegen tussendoor dagelijkse herhalingen en handelingen tot ‘De dagen hier voelen als vreemde symptomen‘.
Sisyphus duwt de rolstoel door de wijk, loopt ermee een vertrouwde route om steeds een niets tegen te komen, een berg op, beton te ervaren. Het geheugen is wankel, laat momenten in de steek, fantasie wordt toegelaten, decorum is anders, de verwarring, verwaarlozing mogelijk ook, wordt opgemerkt door enkelen met een poging tot behulpzaam zijn. Ze vraagt zich af waarom ‘loop ik toch de hele tijd met die fucking rolstoel te zeulen?’ De hospita omarmt. De ‘hospita’ die afspraak is afspraak hanteert want ‘Misschien is de zus van dat zullen we wel zien en de nicht van wellicht.‘
Wat volgt is een reconstructie van zoekgeraakte herinneringen en ontkenning van door mythische vergelijkingen/belevingen om de werkelijkheid stapsgewijs onder ogen te kunnen komen. De werkelijkheid die ook realistisch, liefdevol en zonder iets te verbloemen wordt verwoord. Een gedachte aan de lamme en de blinde komt boven. Een werkelijkheid die voor de blinde voelt als een straf en schuldig zijn aan die door de lamme stapsgewijs onder ogen wordt gebracht terwijl de lamme behulpzaam wordt gereden met de roestige wielen naar de zee. De zee om aan te komen, te helen of over te steken. Kwijtraken, wachten, verwerken, inzicht verwerven, rouwen. ‘De dood maakt geen onderscheid, wel verschil.’
Enkele genoteerde woorden die betekenis hebben, symbolisch of mythisch: Big Bertha, cicaden, cyclopisch oog, Serpentine/wezens, dolle honden, een wachter (welke naam/figuur?) die toegang geeft tot het opening van verwerking, de elementen, soort helletocht, of het oversteken van een (on)overbrugbare kloof, een doos (pandora?), zinsbegoocheling of realiteit, een vlucht, en vooral afstand en tijd. Tijd die schotsen uiteen kan drijven. ‘Toekomst en verleden zijn labyrintisch.’
‘Alles bestaat nog, zegt ze. Ook als het allang verloren is.
En dan gaan we verder waar we gebleven waren.‘
Opnieuw leren vliegen. De vleugels. Altijd tomatensoep bestellen. ‘Een punt is een positie vanwaaruit je kunt vertrekken.‘
Want ergens las Sisyphus – de gekozen naam, zie onder – dat een goed leven betekent dat je moet vechten om menselijk te blijven onder steeds moeilijker omstandigheden. (een flinke doordenker naar het heden voor velen)
Dit boek werd in enkele momenten gelezen. Het geleende boek lag al weken in huis, het moest terug. Even inzien werd na de eerste paar delen verrassend een willen uitlezen en dan maar te laat inleveren. De tijd, tijd, ontbreekt daarmee om het volledig uit te pluizen, betekenissen goed te achterhalen door een niet specifiek klassiek geschoolde maar wel geïnteresseerde lezer. De vorm, de wiskundige en mythische verwijzingen naar meerdere verhalen smaken naar meer. Waarom las ik niet eerder iets van Leonieke Baerwaldt? Dit stuk is spontaan geschreven tijdens het lezen.
Een boek waaruit ook zondermeer het woord hoop in diverse vormen *) zal worden onthouden. De opsomming onder de asterisk zal niet volledig zijn, het is voor sfeer en onthouden van deze bijzondere roman in zes delen **). Wat een terechte nominatie op de longlist Libris Literatuur Prijs.
Ik kan volledig instemmen met de quote van Roos van Rijswijk op de achterkant: ‘Een ingenieus en ongewoon boek, werkelijk prachtig in zowel taal als opzet.’
Dit was genieten, dit pakt je beet, je moet erbij blijven, dit is literatuur, dit is doordacht en goed geschreven, geen woord teveel. En dat over het veelomvattende onderwerp wat men tegenwoordig noemt ‘mantelzorg’, dat wat je gewoon doet. Een onderwerp waarover ik voorlopig niet wilde lezen: zorgen, geen tijd hebben, verwerken en alles wat er aan vooraf gaat, tussen valt en na-ebbend je tijdenlang achtervolgt voordat je weer kunt aarden en herinneringen gewoon herinneringen kunnen zijn. Alles voor dat ene woord, het kleine gebaar, die ene twinkeling van degene waarvan je als vanzelfsprekend houdt. De mens.
Een boek dat je ook kunt lezen in of na een tijd van zorg, ongeacht hoe deze persoon zich tot jou relationeel verhoudt.
Leonieke Baerwaldt, Dagen als vreemde symptomen, Querido, 2024, 224 blz., 9789021468631
Overzicht gelezen titels en andere genomineerden: Libris Literatuur Prijs 2025
*) Hoop
blz. 11, Ergens las ze: alle ellende van mensen komt voort uit hoop. Ergens anders las ze: hoop is dope.
blz. 21, Hoop is nu een leeglopende ballon die richtingloos door de kamer stuitert.
blz. 23, Hoop is nu een concreet voornemen, iets waaraan ze zich zal moeten houden.
blz. 51, Hoop is nu een zorgindicatie.
blz. 54, En wat als hoop niet meer is dan een vals gevoel van veiligheid?
blz. 56, Ze zegt ook: Hoop verlengt de marteling.
blz. 64, Hoop is nu alleen nog maar gewenning.
blz. 85, Hoop is nu een roestvrijstalen geluid.
blz. 138, Hoop is een duim vlak boven de alarmknop.
blz. 208, Hoop is nu een kwartslag draaien.
blz. 217, Hoop is nu een naklank.
blz. 226, Ergens las ik dat hoop een ding met veren is.
**) de ongenummerde delen hebben alle een andere specifieke vorm afgestemd op en te plaatsen in tijd van gebeurtenis en verwerken
– Reconstructies (Het beginsel van non-contradictie oftewel het principium non contradictionis is een logische aanname die stelt dat iemand niet kan zeggen dat een ding iets is en tegelijkertijd dat het iets niet is op dezelfde wijze op het hetzelfde moment.)
– Verkenningen (De band Möbius is een ruimtelijk figuur die slechts één kant heeft.)
– Ontdekkingen ( Vanuit elk punt van de band van Möbius zie je ogenschijnlijk twee kanten.)
– Confabulaties (Volg je de band van Möbius langs één kant, dan blijkt bij terugkeer dat je ook de ogenschijnlijke andere kant hebt gevolgd.)
– Wendingen (Het is eenvoudig om zelf een band met Möbius te maken: neem een strook papier, breng de uiteinden bij elkaar en draai een van de uiteinden een halve slag voordat je ze aan elkaar plakt.)
– Reconstructies (De premisse dat iets tegelijkertijd wel én niet bestaat wordt gezien als logisch ongeldig. Er kan dus van alles uit voortvloeien en het is niet met zekerheid te zeggen wat.)
***) Sisyphus is een halfgod uit de Griekse mythologie die als straf een onmogelijke opgave krijgt. Hij moet een ontzettend zware steen een berg op rollen. Als hij bijna boven is, rolt de steen weer naar beneden. Daar stopt het niet. (movisie. nl)
Achterkanttekst:
Winnaar BNG Literatuurprijs 2024
Sisyphus doolt door de hel met een lege rolstoel en weet niet precies wat ze daar te zoeken heeft, behalve dat ze haar dochter, die meervoudig beperkt is, moet ophalen uit het dagcentrum. Een missie die telkens mislukt, waarna ze teleurgesteld terugkeert naar de aftandse benedenwoning van een zonderling appartementencomplex. Wanneer haar hospita schijnbaar uit het niets een praatje met haar aanknoopt, begint ze zich plotseling dingen te herinneren.
Dagen als vreemde symptomen is een gevecht tegen de verveling, een zoektocht naar de grenzen van het moederschap, van hoop en radeloosheid, van leven en dood.
