door Een kleine uitgave die de tekst van de Mosse-lezing bevat; een lezing die wordt georganiseerd door de Stichting George Mosse Fonds die het bevorderen van homo- en lesbische studies aan de UvA tot doel heeft. Voor de editie van 2025 schreef Lisa Weeda een verhaal. Na de eerdere roman Aleksandra over Weeda’s Oekraïense grootmoeder besloot ze ook de geschiedenis van opa Jilles uit te zoeken.
Opa, je lag al jaren in de totaal ongeordende la (sorry) van mijn kleine schrijfbureau te wachten. Je zat in een houten bakje vol zwart-wit, kleur en sepia kiekjes van onze familie.
Zelf staat Lisa (omdat het verhaal één lange persoonlijke brief is, zijn voornamen op hun plek) ‘wantrouwig tegenover totaal geordende ruimtes; wie al zijn bezittingen steriel en overzichtelijk neerlegt, heeft meestal ergens een kast of een kist of een doos waar allerlei onverwachte dingen uit kunnen donderen’.
Dat netjes opruimen van opa komt uit diens oorlogs- en marinetijd. Of eigenlijk van daarvoor al, toen hij werd opgeleid als loods. Scheepskaarten moesten minutieus bijgetekend worden.
Over de belevenissen van opa Jilles is niet veel bekend in de familie, behalve dat hij in Zweden en Engeland is geweest, in Nederlands-Indië heeft gediend, uiteindelijk in Scheveningen Aleksandra heeft ontmoet. Zelf heeft hij er niet veel over verteld, bleef vaag, behalve over een of twee mannen die belangrijk waren geweest. Met de brokjes informatie die Lisa’s moeder en ooms en tantes hebben kan Lisa documenten opvragen. Zoals Jilles’ staat van dienst bij het Nederlands Instituut voor Militaire Historie, die weergeeft waar hij als marinier heeft gediend in Nederlands-Indië. En dan nog: ‘een archief is nooit compleet […] precies dat reisverslag ontbreekt. Archiveren is mensenwerk.’
Een leven leven is ook mensenwerk. Zelfs in dit relatief korte verhaal geeft Lisa inzicht in de mens Jilles zoals zij hem nog gekend heeft. Ondanks zijn gedisciplineerde en soms wat starre deel reageerde hij onverwacht heel begripvol toen zij en een neef bekendmaakten op mensen van hetzelfde geslacht te vallen. Of zat er toch een kant aan hem die weinigen kenden?
Weeda vertelt in Het Archief Jilles waarom ze tot enkele voorzichtige conclusies komt. Dat wil ik hier niet vertellen, ontdek het zelf als je de brief leest. Zelf kreeg ik na de laatste woorden in elk geval sterk de indruk dat hier nog een roman in zit. Lang niet alles is uitgezocht en verteld over deze interessante opa; de kaarten moeten nog verder ingetekend.
Lisa Weeda, Het Archief Jilles. Een brief aan mijn grootvader, De Bezige Bij, 2025, 64 blz., 9789403136479.
