door Een graphic novel die met recht zo genoemd kan worden: een verhaal met literaire inslag dat via beeld wordt verteld. Toen ik enkele jaren geleden Maus van Art Spiegelman tot me had genomen, kon daarna geen graphic novel aan dat niveau tippen. Het lied van de merel van Maria van Lieshout doet dat wel, met eveneens de Tweede Wereldoorlog als thema.
Het verhaal, dat uit twee lijnen bestaat, wordt aan elkaar geknoopt door een merel. Hij neemt de lezer mee door tijd en ruimte, als het ware onzichtbaar voor de personages maar toch met het vermogen om hen soms een gedachte te laten hebben en zo het verhaal te sturen.
In de 2011-lijn is de oma van Annick op zoek naar bloedverwanten die haar goede lichaamscellen kunnen doneren i.v.m. een ziekte. De broers en zussen die oma heeft, blijken niet met haar te matchen. Annick gaat voor haar op zoek naar biologische familieleden en krijgt aanknopingspunten in de vorm van vijf prenten van Amsterdamse gebouwen.
Door als eerste de Hollandsche Schouwburg te bezoeken ziet de merel kans om het perspectief te verplaatsen naar Emma in 1943. De Schouwburg werd een deportatieplaats voor joodse inwoners, iets wat Emma ook meekrijgt omdat ze aan de overkant op de kweekschool zit. Met een paar klasgenoten raakt ze bij een verzetsdrukkerij betrokken.
Maria van Lieshout heeft er in de positieve zin een visueel kunstig boek van gemaakt. Foto’s uit de oorlog zijn verwerkt in tekeningen; pagina’s met zowel foto als getekend werk zien eruit als één. Door het sobere kleurgebruik richt je je automatisch sneller op de inhoud van het verhaal in plaats van dat de bladzijden schreeuwerig overkomen.
Het plot zit ook goed in elkaar. In beide verhaallijnen vinden gebeurtenissen met logische opeenvolging plaats waardoor je de Amsterdamse oorlogsgeschiedenis vanuit diverse invalshoeken beleeft. De vervolging, onderduik, illegaal druk- en verspreidingswerk, fusillade van verzetslieden, propaganda en in de hedendaagse lijn zijn verwantschap, archiefonderzoek, diaspora en kunst verwerkt.
Het lied van de merel is al met al een gevuld boek waarvoor informatie welhaast moet zijn geverifieerd. Achterin geeft Van Lieshout daar (gelukkig) ook blijk van. ‘Gelukkig’ omdat deze uitgave wellicht lezers vanaf ongeveer 15 jaar aanspreekt die minder romans lezen maar wel eerder naar een beeldverhaal grijpen. In een uitgebreide bibliografie en uitleg over mensen, instituten en Van Lieshouts eigen familie kan de lezer genoeg aanknopingspunten vinden voor een goed inhoudelijk gesprek.
Op het moment van schrijven is Het lied van de merel genomineerd voor de Thea Beckmanprijs 2025; hopelijk komt het op de shortlist. Deze uitgave verdient meer aandacht.
Maria van Lieshout, Het lied van de merel, Nijgh & Van Ditmar, 2024, 258 blz., 9789038812304
Dank, Mireille, voor deze uitgebreide en mooie recensie! Ik ben verguld met de longlist voor de Thea Beckmanprijs, en ook met deze recensie. Vooral met wat je schreef over hoe het verhaal enigszins kan tippen aan Maus, wat voor mij een life-changing boek is (geweest). Dat je dat eruit haalt betekent veel voor mij.
En ook ik hoop vurig dat de merel wordt geselecteerd voor de shortlist!
Op mijn beurt zeg ik dankjewel voor je reactie. Ik kwam er pas na het beschrijven achter dat er een Engelse vertaling van is gemaakt. Mooi om te zien dat het nu ook voor een anderstalig publiek beschikbaar is. En wie weet tot ziens op de Beckman-prijsuitreiking. 🙂