door Waar sommige verhalen met de deur in huis vallen wordt in dit boek angstvallig een deur voor Simon gesloten gehouden. Tot het eind wordt in fragmenten, soms door een enkel woord, duidelijk voor de lezer wat er werkelijk aan de hand is in ‘Mijn vader in de mottenballen’.
De 10-jarige ietwat naïeve jongen is een denker, geen allemansvriend en structuur lijkt een houvast. Hij verbindt zijn eigen waarnemingen aan feiten die hij oppakt uit nieuws met die hij van zijn vader heeft gehoord. Feiten en waarnemingen waaruit hij conclusies trekt waarom zijn vader niet meer thuis is. Conclusies die hij steeds bijstelt als ‘een waarheid’ doordat die niet leiden tot een vinden van zijn vader die hij zo dolgraag zijn zelfgebouwde legobouwsel, een atoombunker, wil laten zien. Hij wil zo graag dat zijn vader trots op hem is.
Waar is zijn vader? Deze vraag blijft rondzoemen in zijn gedachten. Zijn vader is zijn grote voorbeeld, zijn vader die altijd zegt ‘Jij moet dingen begrijpen, alle paniek verdwijnt als jij eenmaal snapt hoe het zit.’
Zijn moeder vertelt hem niets. Ze zit wel met zijn tante te smoezen waardoor hij woorden opvangt. Hij mag bij het verjaardagsfeest zijn van zijn moeder maar ook dan zegt niemand iets over zijn vader. Hij krijgt signalen van diverse mensen omdat hij vragen stelt, maar niet één keer verschaft iemand de duidelijkheid die een kind nodig heeft. Een kind dat luistert en zwijgt past ook bij de tijd. Simon gaat zelf op onderzoek uit. Zijn vader die zich inzet voor de BB, heeft zijn blauwe overall meegenomen? En die te grote helm? Hij is natuurlijk op geheime missie! Zijn vader was een goede vrijwilliger bij de Bescherming Bevolking, maar waarom staat die doos op zolder? Gaan ze nog een schuilkelder in de tuin maken? Hij mag van moeder plots aan zijn vaders bureau het bijzondere legobouwwerk maken. Simon gaat op onderzoek uit. Hij vindt een notitieboekje met geheimzinnige lettercombinaties. Het kan niet anders dan dat zijn vader een geheim agent is!
De dreiging van de Koude Oorlog is een rode draad in dit verhaal. Rood de kleur van de titel, rood van politieke stromingen, rood in sfeer en maatschappelijk debat, rood als in Simons gedachten over en door dit alles. De tijd waarin dit verhaal zich afspeelt, de Koude Oorlog, is een tijdsperiode om een complete reeks geschiedenislessen aan op te hangen. Niet voor niets wordt het bombardement op Hiroshima en Nagasaki genoemd. De atoombom in de vorm van een paddenstoel welke bij Simon bekend is en de tijd waarin demonstraties tegen nucleaire wapens niet ongewoon waren waarvan de grootste later plaatsvond dan de tijd waarin dit verhaal is gesitueerd.
De maatschappij veranderde na de wederopbouw; er vond een voorzichtige omslag in denken plaats over relaties en relatievormen. Of over de vrouw die ontslag moest nemen wanneer ze in het huwelijk trad afhankelijk van of je in de grote stad of op het platteland woonde of in conservatievere plaatsen waar dit zelfs in de jaren ‘80/’90 nog speelde. Ook de ‘flower power’ komt voorbij als een meisje van school in het verhaal verschijnt. Deze Jojo helpt Simon naar zijn vader zoeken waarbij ze ook haar vader tegenkomen die niet meer bij Jojo en haar moeder woont.
Dit verhaal is tevens een herkenbaar tijdsbeeld in voorwerpen. De welvaart die opkwam ten aanzien van luxere producten zoals een zwartwit tv die voorzichtig zijn intrede deed. De antenne en het afstemmen was gewoon, kabel of internet vanzelfsprekend nog niet. De hapjesschaal tijdens verjaardagen met kaas, augurk en worst; de schoonmaakproducten vim en groene zeep, het brievenbustouwtje of wat te denken van het roken dat maatschappelijk geaccepteerd was en sterke drank die een kind gewoon even ging halen bij de slijterij. Dit alles wordt in enkele woorden aangereikt door de compacte toegankelijke schrijfwijze van Marte Jongbloed waarmee je vele deelonderwerpen kunt bespreken.
De mottenballen uit de titel zijn letterlijk op te vatten, maar ook figuurlijk. Vroeger rook kleding bij sommigen nogal sterk, kleding die niet moest worden aangevreten werd bijv. tijdens de wintermaanden ‘in de motten’ gelegd. Maar moest vader dan ook een soort hetzelfde blijven als voorheen? Zonder de deur te openen naar het slot is dit een boek waarin maatschappelijke verandering en acceptatie een rol speelt.
Dit boek bevat wel ‘de dreiging van de Russen’, er wordt tenslotte ook geoefend op school ‘wat te doen bij een aanval’, maar niet een te grote spanning. Het is een psychologisch maatschappelijk verhaal verteld vanuit het kind waarin de tijdgeest goed tot uiting komt en gezien dikte van het boek uitstekend geschikt is om voor te lezen in de klas of thuis. Met een paar weken heb je het uit. Zal je zien dat het toch langer tijd neemt omdat er zoveel te bespreken valt.
Wat eerst mogelijk een eenvoudig boek lijkt, behelst grote thema’s die niet alleen in de jaren ’60 en ’70 speelden maar ook in decennia erna en zelfs in de 21e eeuw nog steeds of weer actueel zijn.
Voorlezen afhankelijk van verdieping is mogelijk gezien schrijfstijl vanaf 8 á 9 jaar. Zelf lezen vanaf ong. 10 jaar waarbij de uitleg en informatie achterin een goede toevoeging zijn. Een geïnteresseerde lezer zal het achterelkaar uitlezen om te ontdekken waarom de spoorloze vader nu in de mottenballen zit.
Marte Jongbloed, Mijn vader in de mottenballen, omslagillustratie Natascha Stenvert, Luitingh-Sijthoff, 2023, 90 blz., 9789021042985
Eén gedachte over “Marte Jongbloed – Mijn vader in de mottenballen”