door De minstens 100 spreekwoorden van Bruegel
Puzzelen met kunst Het schilderij ‘De verkeerde wereld’ van Pieter Bruegel de Oude staat vol met kleine taferelen. Ze beelden allemaal spreekwoorden uit. Het is haast ondoenlijk om uit te zoeken wat je precies ziet, maar Ted van Lieshout ging de uitdaging aan.
Voordat je als lezer gaat lezen en je onderdompelt in een zaligheid aan cultuur, moet je eerst weten wat het verschil is tussen spreekwoorden, gezegden, zegswijzen en uitdrukkingen. Spreekwoorden ‘is een kant-en-klare levenswijsheid’ en kun je gebruiken als je niet goed weet wat je in bepaalde situaties zal zeggen. Soms is dat ook handig als je nog niet volwassen bent, want ‘jong geleerd is oud gedaan’, een uitdrukking dus.
Vanaf de eerste zin stap je in een lang gesprek met de schrijver die je meeneemt door dit ‘rare schilderij vol raadsels’. Er zitten wel honderd geheimen in verstopt die je alleen kunt leren kennen als je de Nederlandse taal spreekt. Vijfhonderd jaar geleden wist iedereen welke wijze lessen in de verbeelde spreekwoorden verstopt zaten; nu worden ze weer uit de vergetelheid gehaald.
Sommige spreekwoorden of gezegden zijn bekender, gebruik je vaker in het dagelijks leven en toch komt automatisch de gedachte ‘wat betekent het letterlijk?’ tijdens het lezen in je op. Wat zijn de zoden die je aan de dijk zet of de luren waar je iemand in legt? Tijdens de uitleg van deze zinnen komen onvermijdelijk associatief andere gezegdes voorbij. De eerdergenoemde luren waren een soort luier waarin je een baby inbakerde. Als de doeken te warm waren, gingen de kinderen jammeren want ze waren te ‘heetgebakerd’. In de luren leggen is dan weer verwant aan iemand voor het lapje houden of in het ootje nemen. Zie hier: je leest twee bladzijden en je bent zomaar tien spreekwoorden verder. Tegelijkertijd word je geïnformeerd met aanvullend interessant en leuk historisch materiaal rondom de spreekwoorden.
Door de vele schilderijdetails op de pagina’s leer je beter kijken naar kunst. Wedden dat je allerlei taferelen tussen de mensen niet had gezien als je er maar een minuutje in de museumzaal voor had gestaan? De titel, ‘Rozen voor de zwijnen’, komt oorspronkelijk uit de Bijbel waarin nog staat ‘parels voor de zwijnen gooien’. Waarom staan er dan meestal bloemen op schilderijen afgebeeld en geen parels? Hierdoor is ineens het belang van goed kunnen vertalen en kennis van een taal hebben duidelijk. Overigens is de fout jaren later rechtgezet.
Van Lieshout gaat geraffineerd te werk door steeds een stukje van het schilderij te tonen en te beschrijven wat daar te zien is. Het desbetreffende detail kun je terugzoeken in het grote geheel op de schutbladen: ze laten de boven- en onderkant van ‘De verkeerde wereld’ zien. De schrijver is tevens zijn eigen vormgever en dat houdt in zijn geval een kleurrijk en ook overzichtelijk geheel in. Het gesprek tussen hem en de lezer bestaat uit rode vragen, zwarte tekst en blauw vetgedrukte spreekwoorden. Je ziet in één oogopslag waar je bent gebleven als je het na een onderbreking weer opneemt. ‘Rozen voor de zwijnen’ is namelijk bij uitstek een boek om in delen te bekijken, vanwege de vele informatie over kunst en cultuur die erin verwerkt is.
Ruim honderd bladzijden kunst- en taalplezier! Zelfs dan blijkt dat niet alles van eeuwen geleden nog terug te vinden is. Daar kun je dus zelf spreekwoorden bij verzinnen (en er wordt alvast een voorzetje gegeven). Voor wie het allemaal duizelt: aan het eind is er een genummerde overzichtsplaat met alle spreekwoorden op het schilderij.
Een prachtig doordacht kunst- en tafelboek in de lijn van zijn eerdere uitgaven. Om vaak in te kijken, uit te leren en vooral appetijtelijk veel van te genieten. Enorme aanrader voor thuis en op scholen.
Ted van Lieshout, Rozen voor de zwijnen, Leopold, 110 blz., 9789025884611
