door Geschreven door Irene en Mireille
“Dit boek over complotten zou verplichte kost moeten zijn in iedere (school)bibliotheek.” Zou deze recensie een complot zijn om Jan Paul Schutten als beste auteur van de wereld bekend te maken?*
“De maanlandingen zijn nagespeeld”, “de elite wil over de hele wereld heersen” en “het coronavirus is bewust ontwikkeld om de mensen bang te maken”: het zijn enkele voorbeelden van complottheorieën die de wereld over gaan. Aanhangers ervan kunnen fanatieke gelovigen zijn, het komt zelfs voor dat onderwerpen over politiek en wetenschap op familiefeestjes gemeden worden om het gezellig te houden.
Waarom geloven mensen eigenlijk dat je van een vaccinatie autisme krijgt of dat het 5G-netwerk je ziek maakt? Jan Paul Schutten zet de redeneringen en bewijsstukken van complotdenkers op een rij. Per dossier heeft hij er gefictionaliseerde interviews en krantenberichten bij gestopt zodat de lezer beter begrijpt hoe ‘complotters’ reageren op anderen.
Schutten waakt ervoor met een wijsneuzerige vinger te zwaaien en te zeggen dat zo’n complot ‘natuurlijk onzin is’. Ja, met wetenschappelijke bewijzen houdt de bewering over 5G geen stand, maar hij wil vooral laten zien dat ieder mens vatbaar is voor onlogisch redeneren. Veel van de complotten komen voort uit angst voor het onbekende, is de conclusie van deze lezers.
Als je inzoomt op de samenzweringsverhalen valt het daarbij op dat ze vaak een kern bevatten waar je niet zo snel een helder tegenbewijs voor hebt, dingen ‘zouden waar kunnen zijn’, waardoor het menselijk brein geneigd is ze te geloven.
De intermezzo’s tussen de dossiers zijn helpend om die ‘zou-gevallen’ te ontleden: Schutten vertelt over de scheermestheorie en spit drogredenen uit. Allemaal met voorbeelden die je al een tijd in Nederlands taalgebied hoort zodat je de theorie kunt koppelen aan het nieuws of berichten op sociale media.
Inhoud en vorm
Complot is geschikt om in delen te lezen, alleen of samen. Er zijn veel vragen om bijvoorbeeld in de klas te bespreken en zo een gesprek te voeren over bronnenonderzoek en nepnieuws. Je moet niet alles zomaar aannemen wat je hoort of ziet. De kern bij iedere complotafzwakking is dat je jezelf bij ieder verhaal moet afvragen welk bewijs er is en wat je tegen iemands argumenten kunt inbrengen.
Aan de andere kant moet je wel een beetje vertrouwen hebben in journalisten en politici, anders wantrouw je iedereen en gedraag je jezelf als een complotdenker. Dus nemen we maar aan dat Jan Paul Schutten echt de schrijver is van dit boek omdat zijn naam op het omslag staat en de uitgeverij geen fake news wil verspreiden. We kunnen hem natuurlijk ook opbellen en hem vragen zijn aantekeningen te laten zien.
Er staat veel informatie in Complot, de auteur neemt zijn jongere lezers (vanaf ca. 10 jaar) serieus. Zo legt hij pas achterin uit dat hij sommige geïnterviewde personages heeft verzonnen – wat de oplettende lezer had kunnen weten als hij de tips over bronnencheck had opgevolgd.
Ondanks de dossiers met ingewikkelde namen en termen en diverse schrijfstijlen komt de uitgave visueel goed verzorgd over. Koen Aelterman maakte nuttige en leuke illustraties die tevens lucht in de materie bieden. De omslagillustratie is knallend en aantrekkelijk, daardoor pak je dit boek op in de winkel! Jelle Post verzorgde de opmaak in zwart-wit, tekst in kolommen en bijvoorbeeld krantenberichten die als zodanig herkenbaar zijn. De uitgever heeft gekozen voor steviger papier en een linnen rug.
Het boek eindigt met een waarheidschecklist (een herhaling van wat al ter sprake kwam). Ook volgt een bronnenlijst en een handleiding om ervoor te zorgen dat je zelf in complottheorieën genoemd wordt. Hint: het begint met heel rijk worden.
Een ding na het lezen is helder: dit boek over complotten zou verplichte kost moeten zijn in iedere (school)bibliotheek. Onmisbaar ingrediënt in de gereedschapskist om je staande te houden in de storm van vette krantenkoppen en ruzieachtige sociale mediaberichten.
*Hoe groot is de kans dat deze recensie onderdeel is van een complot?
Wij denken best wel klein.
Hoe klein? En wat moeten we van deze complottheorie denken?
Het is beter om het boek zelf te lezen en een oordeel te vormen. Er is geen direct bewijs voor een complot, dus het zou kunnen dat dit onderdeel is van een samenzwering (dit bewijs staat op blz. 47).
Jan Paul Schutten, Complot, illustraties Koen Aelterman, Blauw Gras, 2025, 196 blz., 9789493374171.
Meer lezen over nepnieuws? Bekijk dit dossier over veiligheid en weerbaarheid.
